• Αθανασία Αντωνοπούλου - Λογοθεραπεύτρια
  • Κιν.: 6971818005

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Ο παιδικός λόγος αποτελεί ένα μεταβαλλόμενο πεδίο που σταδιακά παίρνει
συγκεκριμένη μορφή. Στα πρώτα χρόνια κατάκτησης του λόγου το γλωσσικό
σύστημα που χρησιμοποιεί το παιδί δε μοιάζει με αυτό του ενήλικα, καθώς οι μορφές που παράγει είναι απλές, σύντομες και δύσκολα αποκωδικοποιήσιμες. Η γλωσσική κατάκτηση αποτελεί ένα από τα κύρια θέματα που απασχολεί τον τομέα της γλωσσολογίας, με βασικό άξονα προβληματισμού τον καθορισμό των σταδίων από τα οποία περνάει η διαδικασία κατάκτησης.

Η γλωσσική ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από τρία στοιχεία. Πρώτον, τα παιδιά
μαθαίνουν τη γλώσσα πολύ γρήγορα. Ήδη από το πρώτο έτος της ζωής του ένα νήπιο κατέχει ένα λεξιλόγιο 10 λέξεων, ενώ στα επόμενα τέσσερα χρόνια μαθαίνει 6-7 λέξεις τη μέρα, φτάνοντας περίπου στην ηλικία των 4 χρόνων με 10.000 λέξεις.
Δεύτερον, καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν, αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες στην κατάκτηση της γραμματικής, με τα πιο πολλά τους λάθη να αφορούν μορφολογικούς και γραμματικούς κανόνες. Τέλος, κατά τη γλωσσική ανάπτυξη, ο παθητικός έλεγχος της γλώσσας αναπτύσσεται γρηγορότερα από τον ενεργητικό.
Δηλαδή, τα παιδιά κατανοούν τη γλώσσα καλύτερα απ’ ότι τη μιλάνε.
Για να κατανοήσει κανείς επαρκώς τη φύση της μιας γλωσσικής διαταραχής,
απαιτείται πρώτα η εις βάθος γνώση και κατανόηση της φυσιολογικής εξέλιξης και ανάπτυξης της γλώσσας.

Αναλυτικότερα:

1ο ΣΤΑΔΙΟ: “Διαλεκτικό” (perlocutionary)

Γέννηση – 9 μήνες
Αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται ως στάδιο μονομερούς επικοινωνίας. Το παιδί γνωστοποιεί στους ενήλικες τις ανάγκες του, κυρίως μέσα από το κλάμα, αλλά με αντανακλαστικό τρόπο και χωρίς επικοινωνιακή πρόθεση.
0 – 3 μηνών (Κλάμα – Άναρθρες κραυγές): Τους 3 πρώτους μήνες μετά τη γέννηση το βρέφος εκφράζεται και επικοινωνεί με το κλάμα. Το κλάμα είναι η κυριότερη φωνητική παραγωγή του, μέσα από το οποίο ασκούνται οι μύες που αργότερα θα εμπλακούν στην παραγωγή λόγου. Από το 2ο μήνα, το βρέφος αρχίζει να παράγει και φωνηεντικού τύπου ήχους (μουρμουρίσματα) (Δράκος, 2003).

4 – 5 μηνών (Βάβισμα – Ψέλλισμα):

Κατά την περίοδο αυτή το παιδί παράγει τα λεγόμενα «ψελλίσματα», τα οποία αποτελούν μια εγγενή αντίδραση που σχετίζεται με τις ασκήσεις των φωνητικών οργάνων. Το παιδί παράγει φθόγγους, που επαναλαμβάνει και όταν είναι μόνο του, χωρίς να έχει κάποια διάθεση να επικοινωνήσει μέσα από αυτούς. (Δράκος, 2003).

6 – 8 μηνών (Ιδιόρρυθμες λέξεις – Ηχολαλία):

Μετά τον 6ο μήνα, το παιδί αρχίζει να μιμείται τους ενήλικες όταν μιλούν, να παράγει ήχους και εκφωνήματα που λειτουργούν σαν το προσωπικό του λεξιλόγιο. Από τον 8ο μήνα παρατηρείται επαναλαμβανόμενο ψέλλισμα συλλαβών -γλωσσικό παιχνίδι με συλλαβές (μπα-μπαμπα, μα-μα-μα) με παράλληλη διαφοροποίηση της προσωδίας. Αυτή η γλωσσική του
παραγωγή ονομάζεται ηχολαλία και γίνεται κατανοητή μόνο από πρόσωπα που έρχονται σε επαφή με το παιδί. Το παιδί μιμείται την ομιλία των μεγάλων, ακούγοντάς τους και παρατηρώντας τις κινήσεις του προσώπου τους και των χειλιών τους. Ακόμη, μπορεί να ξεχωρίσει και να αλλάξει το ύψος και την ένταση της φωνής του (Δράκος, 2003).

2ο ΣΤΑΔΙΟ: «Προσλεκτικό» (illocutionary) (9ος – 15ος μήνας)


Στα πλαίσια αυτού του σταδίου, το βρέφος παρουσιάζει πρόθεση για επικοινωνία και γι’ αυτό το λόγο το στάδιο αυτό θεωρείται επικοινωνιακό. Οι λειτουργίες που αναπτύσσει το παιδί σε αυτό το στάδιο οδηγούν το παιδί στην πρόσκτηση το προφορικού λόγου (Παπαντωνίου και Καμπούρογλου).

12 μηνών + (Μεμονωμένες λέξεις):

Όταν κλείσει τον ένα χρόνο ζωής, το παιδί κατανοεί σε μεγάλο βαθμό την ομιλία. Αυτό οφείλεται στην ανάπτυξη της ακουστικής του αντίληψης, της γνωστικής του ικανότητας και της δυνατότητάς του να ελέγχει τα όργανα της ομιλίας του. Την περίοδο αυτή, παράγει φωνολογικά κάποιες σταθερές εκφράσεις, που αποτελούν τις πρώτες του λέξεις. Αυτές οι λέξεις είναι κυρίως μονοσύλλαβες και είναι συνήθως κοινές για όλες τις γλώσσες (μαμά,
μπαμπάς) (Δράκος, 2003).


3ο ΣΤΑΔΙΟ: «Εκφωνητικό» (locutionary) (15ος μήνας και εξής)


12 μηνών:Το στάδιο αυτό έχει λεκτικό χαρακτήρα. Σ’ αυτό το στάδιο το παιδί αρχίζει να κατακτά τη γλωσσική δομή του λόγου και τελειοποιεί τη λειτουργική του επικοινωνία. (Παπαντωνίου και Καμπούρογλου).
18 μηνών (Τηλεγραφικός λόγος): Μετά τον 1,5 χρόνο, το παιδί μαθαίνει τα
σύμβολα (λέξεις) για τα πράγματα που ήδη γνωρίζει. Κάθε λέξη του έχει την έννοια μιας ελλειπτικής πρότασης (τηλεγραφικός λόγος). Σε αυτή τη φάση, το παιδί κατανοεί πολλά, αλλά εκφράζει λίγα, σχηματίζοντας προτάσεις με τα βασικά τους στοιχεία μόνο (ρήμα, επίθετο, ουσιαστικό). Το βρέφος έχει αναπτύξει ένα λεξιλόγιο 3-50 λέξεων τις οποίες χρησιμοποιεί για να αναφερθεί σε αντικείμενα και σε ενέργειες του περιβάλλοντος, ενώ μπορεί να βάζει 2 λέξεις στη σειρά για να σχολιάσει, να ζητήσει αντικείμενα, να τραβήξει την προσοχή. Ακόμη, μετά τους 18 μήνες το παιδί περνάει μια φάση κατά την οποία έχει πολλές απορίες και ερωτήσεις, μια φάση που είναι αποφασιστική για τη διάγνωση καθυστέρησης της ομιλίας(Δράκος, 2003, Παπαντωνίου και Καμπούρογλου).
Η κατάκτηση των βασικών δεξιοτήτων επικοινωνίας που συντελείται μέχρι τους 18 μήνες είναι εξαιρετικής σημασίας για την μετέπειτα ανάπτυξη του Λόγου (γλωσσική ανάπτυξη) εφόσον οι βασικές επικοινωνιακές δεξιότητες συνιστούν το πραγματολογικό επίπεδο του λόγου, δηλαδή, τη χρήση του μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο.
Προσχολική ηλικία (2-5 ετών)
24 μηνών – 3 ετών: Μετά τα 2 έτη, το παιδί πραγματοποιεί τη μετάβαση του στη συμβολική επικοινωνία χρησιμοποιώντας και αναπτύσσοντας τις γλωσσικές δομές της μητρικής του γλώσσας και πλησιάζοντας όλο και περισσότερο τους κανόνες της γλώσσας (Bates et al., 1977). Το παιδί συνδυάζει 3-5 λέξεις μαζί, κάνει απλές ερωτήσεις (π.χ. πού μπαμπάς; πάει γειά σου;) χρησιμοποιεί τη δεικτική αντωνυμία «αυτό» παράλληλα με χειρονομία δειξίματος με το δάχτυλο, αναφέρεται στον εαυτό του με το όνομά του και όχι το «εγώ», μπορεί να αντιστρέφει για λίγο τις αντωνυμίες

Στην ηλικία των τριών ετών το παιδί έχει αναπτύξει λεξιλόγιο περίπου 1000
λέξεων. Τα περισσότερα γραμματικά μορφήματα (πληθυντικός, αόριστος, προθέσεις)χρησιμοποιούνται σωστά. Ηχολαλία σπάνια παρατηρείται σε αυτήν την ηλικία. Η γλώσσα χρησιμοποιείται όλο και πιο πολύ για το «εκεί» και το «τότε». Το παιδί κάνει πολλές ερωτήσεις πιο πολύ για τη συνέχιση της συναλλαγής παρά για την αναζήτηση των πληροφοριών.
4 ετών: Το παιδί χρησιμοποιεί πιο σύνθετες δομές προτάσεων Γνωρίζει για τον κοινωνικό ρόλο της συζήτησης, είναι σε θέση να διατηρήσει το θέμα μιας συνομιλίας και να προσθέσει νέες πληροφορίες. Ακόμη, μπορεί να προσαρμόσει το λόγο του στις ανάγκες του συνομιλητή (π.χ. απλοποιεί τη γλώσσα του όταν μιλάει σε ένα παιδί 2 χρόνων, ζητεί επεξήγηση εάν δεν καταλαβαίνει κάτι και αρχίζει να κατανοεί ότι πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη γνώμη του άλλου) (Παπαντωνίου και Καμπούρογλου).

Πρώτη σχολική ηλικία (5 – 7 ετών)
Μετά τα 5 έτη το παιδί ολοκληρώνει την ανάπτυξη των βασικών ικανοτήτων
χρήσης του λόγου και καθίσταται ικανός συζητητής επικοινωνώντας αποτελεσματικά σχεδόν σε όλες τις περιστάσεις συναλλαγής. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιεί πιο σωστά τις σύνθετες γλωσσικές δομές, παρουσιάζει ώριμη γραμματική δομή (παραμένουν κάποια προβλήματα με τη συμφωνία υποκειμένου/ ρήματος, ανώμαλους τύπους,πτώση αντωνυμιών), έχει την ικανότητα να κρίνει αν οι προτάσεις είναι γραμματικά σωστές ή όχι και να τις διορθώσει, αρχίζει να κατανοεί το αστείο και τον σαρκασμό,να αναγνωρίζει τη λεκτική αμφισημία, και ασάφεια ενώ παράλληλα εξελίσσει την ικανότητά του να προσαρμόζει τη γλώσσα του σύμφωνα με την προοπτική και τον ρόλο του σαν ακροατή (Παπαντωνίου και Καμπούρογλου).
Σύμφωνα με τον Μήτση (2004) τα στάδια κατάκτησης της γλώσσας είναι κοινά για όλα τα παιδιά παρά την ιδιαίτερη υφή της γλώσσας και τις πολιτισμικές,οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον του παιδιού.
Όπως τονίζει ο ίδιος, το μόνο που διαφοροποιείται είναι η διάρκεια των σταδίων, που εξαρτάται από τους ρυθμούς ανάπτυξης του κάθε ατόμου. Τα στάδια γλωσσικής κατάκτησης, σύμφωνα με τον Μήτση (2004), είναι τα εξής:


 Το προομιλητικό ή στάδιο φωνολογικής ανάπτυξης (0-12 μηνών):

Στο στάδιο αυτό αναπτύσσεται μόνο ο φωνολογικός τομέας. Το παιδί παράγει άναρθρες 14 κραυγές και όλα τα δυνατά είδη ήχων που μπορούν να παράγουν τα φωνητήρια όργανα του ανθρώπου. Σιγά σιγά αυτοί οι ήχοι, αν και διαφέρουν από τη γλώσσα, αποκτούν κάποια σημασία για το παιδί και μια μορφή επικοινωνίας με το περιβάλλον του. Προς το τέλος του σταδίου, το παιδί παράγει ήχους που ταιριάζουν με τη γλώσσα που μιλιέται στο περιβάλλον του. Είναι το στάδιο που οι άνθρωποι του περιβάλλοντος του παιδιού αντιλαμβάνονται τη σημασία των ήχων που παράγει το παιδί.


Το στάδιο της μιας λέξης ή ολοφραστικό στάδιο (12-20 μηνών):

Είναι το στάδιο της συγκρότησης του γραμματικού μηχανισμού της γλώσσας. Το παιδί παράγει μεμονωμένες λέξεις που αντιπροσωπεύουν ολόκληρες προτάσεις και αποδίδουν μια διαπίστωση ή ένα συναίσθημα και σημαίνουν πάρα πολλά για το παιδί.

Το στάδιο των προτάσεων με δύο λέξεις ή στάδιο του τηλεγραφικού λόγου (20 μηνών-2 χρόνων):

Σε αυτή τη φάση το παιδί σχηματίζει τις πρώτες του
προτάσεις, οι οποίες αποτελούνται από δύο λέξεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι
συνδυασμοί των δύο λέξεων δεν είναι τυχαίοι αλλά βασίζονται σε ένα
συγκεκριμένο γραμματικό μηχανισμό. Επιπλέον, οι προτάσεις αυτές έχουν
πολλές σημασίες για το παιδί και γι’ αυτό το λόγο δυσκολεύεται να
επικοινωνήσει με το περιβάλλον.


Το στάδιο των προτάσεων με τρεις λέξεις (2-3 χρόνων): σε αυτό το στάδιο, οι προτάσεις που παράγει το παιδί διευρύνονται και απαρτίζονται από τρεις λέξεις, η θέση των οποίων δεν είναι τυχαία. Το παιδί δίνει βάση στη δομή των προτάσεων και στην τοποθέτηση των λέξεων μέσα σε αυτές και όχι στη μορφολογία.


Το στάδιο της πλήρους συντακτικής και μορφολογικής ανάπτυξης (3-6
χρόνων):

Πρόκειται για το τελευταίο στάδιο της γλωσσικής κατάκτησης. Σε
αυτό το στάδιο, η γλωσσική ικανότητα του παιδιού βελτιώνεται, τόσο σε
επίπεδο κατανόησης όσο και σε επίπεδο παραγωγής. Το παιδί αναπτύσσει
σταδιακά τη δική του γραμματική χωρίς να μιμείται ή να επαναλαμβάνει τις
λέξεις των ενηλίκων. Τέλος, σε αυτή τη φάση, ολοκληρώνεται η κατάκτηση
των συντακτικών και μορφολογικών δομών της γλώσσας.
Φαίνεται, λοιπόν, πως η κατάκτηση της γλώσσας δεν είναι μία απλή διαδικασία αλλά μία σύνθετη και πολύπλοκη, στην οποία το παιδί περνάει από διάφορα στάδια μέχρι να κατακτήσει το γλωσσικό κώδικα. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν γλωσσικές διαταραχές δεν ακολουθούν τα στάδια γλωσσικής κατάκτησης με συνέπεια και έτσι η διάρκεια παραμονής σε κάθε στάδιο και ο ρυθμός μετάβασης στο επόμενο διαφοροποιείται από τα φυσιολογικά για την ηλικία τους επίπεδα. Εξάλλου, η δημιουργία συντακτικής και μορφολογικής δομής της γλώσσας αποτελεί πραγματική
κατάκτηση του παιδιού που δεν διδάσκεται αλλά αποκτιέται με προσωπική
προσπάθεια.

ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ

X